دیارات

بااحترام درمقابل مقام والای علمی وتندیس گران سنگ روح اساتید بزرگواری چون مولوی،امام محمد غزالی،ابوحفض سغدی،خاقانی،آناتول فرانس، گوستاوفلوبر،لردبایرن،گوته، فروزانفر،زرین کوب به ویژه دکترجلال ستاری می ایستم که ازتابش خورشید درخشان روشن بینی ودانش لایزالشان علیرغم همه‌ی بی بضاعتی هاوکاستی هایم بارقه ای نورنصیب بردم به این امیدکه شایداندکی فقط اندکی ازتاریکی بی پایان نادانیم کاسته گردد بنابراین دراین ایام هراس ازدانائی،دیارات راتقدیم آنهائی میکنم که مایلنددمی در مجاورنسیم خوش یادآن بزرگواران سربه دامن آسودگی نهند.

بدون تردیدبسیاری ازآثارهنری دنیا،جامه‌ی نوئی بوده است که هنرمندان بزرگ برقامت ِبی بدیل ِداستانهای مثالی،اسطوره ای ودینی ومذهبی دوخته اند.این کارهای سترک به گونه ای صورت پذیرفته که نه تنها ماهیت آنهاباخام دستی قلب نگردیده بلکه تاویل وتفسیرشان توانسته با زبانی ورای گویشهای معمول،معانی تازه وبدیعی به ذهن ِمخاطب متبادر کند.یک نظراجمالی به آثاری چون تحفه الملوک ِامام محمد غزالی،ذم الهوی،تزیین الاسواق،رونق المجالس،داستان ِابن سقای ِخاقانی وداستان ِبلعم ِباعورمولوی،برخی روایات ِکُردی،سروده ای ازوحدت ِهندی، وبرصیصای عیسوی،طائیس ِآناتول فرانس،وسوسه ی آنتوان قدیس ِگوستاوفلوبر،درامِ قابیل ِلرد بایرن،تراژدی شورانگیزفاوست ِگوته وبسیاری آثاردیگرونهایتاشیخ ِصنعان ِعطار،همگی برحدیث ِفتنه شدن ِپیر ِراه دان وزاهد ِسخت کاروفوطه پوشی اشارت دارندکه پس ازسالها تحمل رنج ِپرهیزوزهدوتقواونیک نامی به عشق ِخانمان سوز ِدلبرطنازی مبتلامیشوندودین ودل ازکف میدهند،ترک ِعمل ِصالح میکنندوبه بزم عیش ونوش مینشینند وسر ِآن دارند که قیل وقال مدرسه رها ودمی هم به خدمت ِمعشوق ومی سرافراز گردند.ناگفته پیداست که بنابه تنوع ِسلیقه ونحوه‌ی نگرش ِهنرمندان به جهان درپایان ِداستان،نتیجه ی همه‌ی آثاریکی نباشدمثلا دربرخی پیرزاهدتوبه میکندوباعنایات ِذات ِلایزال بخشوده میشودوطریق قدیم درپیش میگیردویا درگونه ای دیگرشیخ ِعابدبه وصال میرسدویاپیربا وسوسه نفس ِگمراه کارش ازنام به ننگ می گرددویابا توبه‌ی شیخ،معشوق دگرگونه شده راه شیخ پیش میگیردوحتی برای نیل ِبه مقصودجان به جانان میسپارد.ولی آنچه مسلم است درتمامی مواردپیر ِعابد وزاهد به مجلس ِفسق وفجوردرمی آید.برجسته ترین شکل ِایرانی این نوع ادبی داستان ِشیخ ِصنعان ودخترترساست که عطاردرمنطق الطیربانگاهی عارفانه بدان پرداخته است. دراین اثر ِآبرومند ِادبی ِمنظوم صرفنظرازرازهای سربه مهرِعرفانی ِآن،به ظاهرشیخ راه رفته‌ی زاهدوپشمینه پوش ملامتی ِصاحب ِکرامات ومقامات باچهارصد مریدچندین شب خواب میبیند که درروم بتی راستایش میکندپس به روم میرودودرآنجاترسا زاده ای روحانی صفت ِرخشنده ترازآفتاب برسپهرحُسن دربرج ِجمال میبیندوبدودل میسپاردودرراه ِتحقق ِعشق اوخرقه وقرآن میسوزاندجامه‌ی مغان میپوشدوزنارمیبندد،می مینوشد وخوک میچراند سپس دراثردعای مریدان وشفاعت ِرسول خدابه خودمی آیدتوبه کرده ترک یارمیکند واین باریاراست که به دنبال شیخ ره ِبیابان درپیش مگیرداسلام می آورد وبه خواست خویش ورخصت شیخ برای نیل به رستگاری جان میسپارد!حال صرفنظرازارزش ِهنری وبار ِفلسفی ورموز ِعرفانی این آثاربایددید دست مایه‌ی مادی واجتماعی درآثارایرانی این نوع ادبی ازکجافراهم وسرچشمه گرفته است؟ طبیعی است که اگرازمنشا وجودی داستانهای مثالی که درخارج ازایران موجب آفرینش آثاربیگانه‌ی نظیرشده چشم بپوشیم لااقل درزبان فارسی میتوان بارجوع به آراوعقایدادب دانان وادب شناسان به منشاپیدائی داستان مثالی آن درآثارایرانی به عنوان نمونه منطق الطیرپی بردونشان داد که زمینه‌ی مادی مسئله چگونه فراهم گردیده که یکباره باروی ستبرِترس ازاژدهای سهمناک ِحاکمیت ِتعبد ِاجباری وزوروقلدری وچماق کشی وحَدزنی وحلقوم بُری فروریخته وامکان شیفته وفتنه شدن مسلمانی پارساوپرهیزگاررابه دختری نصرانی پیش آورده؟اگرچه خاکستر نشینی وسردرره عشق نهادن رسم میمون ودیرین عشاق درتمامی دنیاست!باری دیرهایادیارات ِترسایان عموماً درمواضع ِمُنزه وبردامنه‌ی کوهها وکناررودخانه هاوچشمه های شیرین وگوارابنامیشده.درون آنهاکتابخانه واتاقهای متعددبرای راهبان وانبارغذاومشروبات ومطبخ میساختندبه علاوه بردیواردیارات تصاویرونقوش ِرنگین زیبا منقوش میبوده ودر فضای آنهااصوات ِدل انگیزونغمات سرودهای روحانی مترنم بوده است.دراین اماکن بودکه آوازهای روحبخش دل انگیزوخوانش ِترانه های جان بخش ونوای الحان ِسحرآمیز ِموسیقی وگشاده روئی دخترکان وزنان دیر نشین وزیبائی دین ودل ازکف برِترسابچگان برای مردم ِبدبختی که براثرِفشارِتنگنای قوانین خارج ازطاقت ِبشرودرجهنم ِمحرومیتهای جنسی باطبع ِهوس بازازهمه‌ی این امورممنوع بودندآنچنان موثرمی افتادکه چون شناگران ماهری که به دریارسیده باشنددل ودین وایمان به بادمیدادند.وخودرادربهشتی میدیدندکه وعده‌ی آن رادردنیای دیگری به بعضی ازآنها داده بودند.طبیعتاًدرعهد ِجنگهای صلیبی که افزایش و گسترش مناسبات ِمسلمانان ومسیحیان فراهم گردیدامکان ِشیفته شدن مسلمانانی پارساوپرهیزگار برحوریان ودخترکان نصرانی ِبیگانه بیش ازگذشته پیش می آمده چه ازعهد قدیم وصدراسلام بعضی ازخلفای اموی وعباسی وگمان مندم اکثرمردم خوش ذوق وشادخواروعاشق پیشه‌ی باده گساربا توسل به خوش باشیگری به دیرهای مسیحیان که دراقطارممالک اسلامی وجودداشته روی آورمیشدندوروزهادرآنجااقامت میگزیدنداقامت گزیدنی.پاکیزگی دیرهاوتربیت وآداب دانی ونرمخوئی وانسان وارگی ساکنین این بهشت های روی زمین وباده های سالخورده که دردیارات بهم میرسیدمیتوانستندتنگناهای تحجر ِسخت گیربشکنند وزنگارغم قرون ازدل بزدایندزدودنی این وضعیت موجب ِآن میشدکه ظریف طبعان ِاسلام به جهت تحصیل آسایش وآرامش خاطروعیشک ونشاطکی هم که شده دورازهجوم عوام نادان وخشک مغزان دمشق وبغدادوبلادمصربدینجاهاپناه برند وروزی چندبافراغ بال وامنیت ضمیرسربردامن آسایش وکامرانی فرونهندودرکنارعیش وسرورفروخسبندفروخسبیدنی

***

_درلینک کدوبایک کلیک مردایده آل ِمیناراببینید

_درلینک فیروزه خودکشی را بخوانید

_درلینک پشوتن آخرین شعرجیمزجویس راببینید

_درلینک رازکرشمه های رقص قلم جولیلی عزیزتمدن رابخوانید

_درلینک خورشیدآسمانرا ببینید

_درلینک ماهتاب برای ستاره رامیبینید

_درلینکمینیمالنویسی دوراهی ِچه کنم؟رامیخوامنید

_درلینک دقیقه نودتبریک روززن وسه روشنفکردورانانقلابرامیخوانید

_درلینکازاوراق زرنگارکتابهاکیمیای سعادت رامیخوانید